Bağımlı davranışlar, çok dikkate alınması gereken ve çoğu zaman gündelik yaşamımızdan ortaya çıkan problemlerdir. Gerçekte, sigara, uyuşturucu gibi madde bağımlılığının da “bağımlı davranış” tarafı vardır. Bazı bireylerde bu maddeler bağımlılığa dönüşmüşse durumun davranışsal yönü de çoğu zaman buna eşlik eder. Örneğin; sigara bağımlısı bir kişide tütüne karşı bir kimyasal bağımlılık geliştiği gibi sigara içme eylemi sürecindeki saat, ortam, eşlik eden arkadaşlar vb. davranışlar da madde bağımlılığın davranış yönünü oluşturur. Bazı durumlarda maddeye olan bağımlılıktan kurtulmak için öncelikle veya eş zamanlı olarak bağımlılığın davranışsal sürecinin de tedavi edilmesi gerekir. Bağımlılık terimi kapsamında biyolojik, psikolojik ve sosyolojik süreçler veya bozukluklar yer alır. Bu da neredeyse insan yaşamının her yönüne olumsuz etki ettiğini gösterir. Bağımlılığın anlamsal yapısı olumsuzluk taşır. Başka bir ifadeyle, eklendiği kelime olumlu dahi olsa kavramı olumsuzlaştırır. Örneğin; egzersiz bağımlılığı, davranışsal bağımlılıklardan biridir. Egzersiz veya spor yapmak sağlıklı ve insan yaşamı için olumlu bir kavram olsa da “egzersiz bağımlılığı” denildiğinde kavram olumsuzdur. Davranışsal bağımlılık, bir kişinin hareket ve aktivitelerinin fizyolojik, psikolojik ve sosyal olarak sorunlara sebep olması ve kişinin bırakma isteğine rağmen yapılmasına kontrolsüzce devam edilmesi, böylece kendisine ve çevresine zarar verse bile bu davranışı süreç içerisinde önemsiz görmesi ve yapmaya devam etmesidir (teknoloji, kumar, alışveriş gibi). Bireyin hayatına zarar vermesine karşın belirli bir davranışı sergilemeye kontrol edilemez bir istek duymasını ve tekrarlanan haz verici davranışsal örüntüler göstermesini içermektedir. Davranışsal bağımlılıklar genellikle “eylemi gerçekleştirmeden önce gerilme veya uyarılma” ve “eylemi gerçekleştirme sırasındaki zevk, memnuniyet veya rahatlama” duyguları ile gelir.
Başlıca Davranışsal Bağımlılık
Amerikan Psikoloji Birliği’nin DSM el kitabına göre, davranışsal bağımlılıklar şu ortak özelliklere sahiptir:
1.Davranış ile meşgul olma. |
2.Davranışı kontrol etme yeteneğinin azalması. |
3.Davranışa bir tolerans oluşturma, böylece davranışa istenen hazineyi elde etmek için daha sık veya daha yoğun bir şekilde ihtiyaç duyulur. |
4.Davranıştan kaçınılması veya çekinilmesi durumunda dirilme yaşanması. |
5.Davranıştan kaçınıldığında veya direnç gösterildiğinde, depresyon veya anksiyete belirtileri gibi olumsuz psikolojik sonuçlarla karşılaşmak. |