Dijital ekranların insan hayatını kolaylaştırdığı alanlardan biri de çevrimiçi alışveriş olanağıdır. İnsanların çevrimiçi alışveriş yapma ya da satın alma nedenleri arasında; arama kolaylığı, iyi bir fiyat, çeşitlilik, zaman, kullanışlılık, eğlence, promosyon, dürtü gibi faktörler olduğu söylenebilir. Akıllı ekranların sunduğu bu kolaylığın yanında, kontrolsüz çevrimiçi satın alma davranışı bazı bireylerde çevrimiçi alışveriş bağımlılığına neden olmaktadır. Çevrimiçi alışveriş ve satın alma bozukluğu arasında önemli bir ilişki vardır. Satın alma bozukluğu olan bireylerde çevrimiçi alışveriş oldukça yaygındır. Alışveriş bağımlılığında da tıpkı diğerlerinde olduğu gibi bağımlı kişi, genellikle bağımlı olduğunun farkında değildir. Davranışının kontrol altında olduğunu düşünür. Öncelik her zaman bu konuda farkındalık kazanmaktır. Sonraki aşamada alışveriş için belirli sınırlar ve kurallar koyulması etkili olacaktır.

 

Çevrimiçi alışveriş ile çevrimiçi alışveriş bağımlılığını tanımlamak ve farklılığını anlamak için iki tür alışverişten söz etmek gerekir. İlki; “araçsal” veya “ihtiyaca dayalı” alışveriştir.

Araçsal alışveriş: çevrimiçi alışverişin, keyifli bir eylemden ziyade rasyonel ve gereksinim odaklı olması bilinçli olarak gerçekleştirilmesidir. Araçsal alışverişte, bağımlılığın oluşması daha güçtür ve daha düşük bir ihtimaldir.

  İkinci ise hazza ve eğlenceye dayalı “hedonik” veya “duygusal” alışveriştir. Hedonik; haz, zevk, hoş vakit geçirme, eğlence, oyalanma kavramları ile açıklanmıştır. Hedonist tüketici veya müşterilerin alışveriş davranışı deneyimseldir. Hedonist müşteriler alışverişi sadece ürünlere ilişkin bilgi toplamak için değil, aynı zamanda heyecan, haz, eğlence, macera arama, uyarılma, kaçış için de yaparlar. Bağımlılığı geliştiren alışveriş türü genelde hedonik alışverişi de kapsayan duygusal alışveriştir. Araçsal ve hedonist alışverişler arasındaki ilişki tıpkı internet bağımlılığında da vardır. Nasıl ki çevrimiçi alışverişi yapma nedeni bağımlılığın gelişimini belirlese de internet bağımlılığında da bağımlılığı geliştiren kullanım amaçları kumar, oyun vb. (haz/eğlenceye yönelik) sanal nesnelerdir. Bazı kaynaklar bir üçüncü alışveriş türü olarak “kimliğe ilişkin alışverişi” tanımlarlar. Kimliğe ilişkin alışveriş türü bireyin kişisel gelişimi veya olmak istediği kimliğe bürünmek için satın alma davranışıdır. Bu tür alışveriş de duygusal alışveriş türünde olduğu gibi çevrimiçi alışveriş bağımlılığını geliştirir.

 

ÇEVRİM İÇİ ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞININ BELİRTİLERİ

Çevrimiçi alışveriş bağımlılığında da çevrimiçi oyun ve kumar gibi ekran bağımlılıkları için kullanılan semptomların kullanıldığı söylenebilir. Ancak kuşkusuz kendine özgü bazı nitelikleri de vardır. Başka bir ifadeyle, çevrimiçi alışveriş bağımlılığına özgü bazı farklı kavram ve özellikler de mevcuttur. Çevrimiçi alışveriş bağımlılığının tanımlanması ve daha iyi anlaşılması bağlamında, tüm bu semptom ve göstergeleri tanımlamak oldukça önemlidir.

 

• Zihnin sürekli alışveriş ile meşgul olması veya bireyin önceki alışveriş davranışı veya deneyimleri hakkında düşünmesi ya da bir sonraki alışveriş anını beklemesi.
• Alışveriş yaparken, internetin kesilmesi veya web sitesindeki problemler nedeniyle genellikle sinirlilik, kaygı, titreme ve üzüntü gibi yoksunluk belirtilerinin oluşması.
• Bireyin başlangıçta daha az sürede yaşadığı ruh hâline ya da hazza erişebilmesi için daha çok alışveriş yapmaya, alışveriş sitelerinde geçirdiği zamanı arttırmaya ihtiyaç duyması.
• Çevrimiçi alışveriş yapmayı, ürün ve hizmetleri inceleyip karşılaştırma yapmayı kontrol etmede başarısızlık.
• Alışveriş ile geçirilen zamanın bir sonucu olarak önceki hobi ve eğlencelere ilgi kaybının olması.
• Psikolojik problemleri ve zararlarını bilmesine rağmen aşırı derecede alışveriş yapmaya devam etme.
• Çevrimiçi alışveriş konusunda geçirilen zaman, alınan ürünler, harcamalar hakkında aile üyelerine, arkadaşlarına, çevresine ya da terapistlere yalan söyleme.
• Olumsuz bir ruh hâlinden kurtulmak ya da rahatlatmak için alışveriş yapmak, alışveriş sitelerinde zaman geçirmek.
• Alışveriş nedeniyle önemli bir ilişkiyi ya da işi kaybetme, iş performansında düşüş veya akademik başarısızlık.

 

Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığının Nedenleri

 

Bu sorunun kuşkusuz bireysel/psikolojik, sosyolojik ve ekonomik açıdan birçok cevabı vardır. Diğer bağımlılıkların da gelişmesinde sık sık karşılaşılan onlarca faktör çevrimiçi alışveriş bağımlılığı için de geçerlidir. Diğer bağımlılıkların da nedenleri arasında gösterilebilecek bazı online alışveriş bağımlılığına neden olan faktörler ise şunlardır:

 

• Gerçek dünyanın sorumluluklarından ve problemlerinden kaçış
• Öz güven veya öz saygı eksikliği, kendini beğenmeme, dürtüye direnme ve haz erteleme güçlüğü
• Bireyselleşme, yalnızlaşma, depresyon, kaygı, stres, içe dönük, içe kapanık, kişilik bozukluğu, narsist kişilik, mutsuzluk gibi psikolojik ve ruhsal problemler
• Motivasyon kaybı ve amaçsızlık
• Bireysel yatkınlık ve dönemsel zayıflık
• Kontrol edecek veya hesap verecek kimsenin olmaması, öz kontrol veya dışsal kontrol eksikliği
• Kendiyle ilgili farklı bir kimlik yaratma amacı, kimlik arayışı
• Çekingen, asosyal, sosyal fobi vb. faktörler
• Aile içi iletişim sorunları
• Akran etkisi, arkadaş grubu
• Yetersiz sosyal olanaklar

 

Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığının Zararları

 

Çevrimiçi alışveriş bağımlılığı sadece bireyin kendisini değil, aynı zamanda aile ve toplumun yapısını da oldukça etkiler.

 

• Fiziksel ve ruhsal problemler yaşanması,
• Aile ilişkilerinin veya yapısının bozulması,
• Arkadaş ilişkilerinin bozulması,
• Akademik veya iş başarısının düşmesi,
• Sosyal yaşamdan uzaklaşma,
• Uyku ve yeme problemleri,
• Zaman kaybı,
• Sorumlulukların ihmali,
• Finansal problemler,

 

Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığına Karşı Hangi Önlemleri Alabiliriz

 

• Bilinçli ve ihtiyacı kadarını tüketmek.
• Mağazalardan alışveriş yapmayı alışkanlık haline getirmek.
• Alışveriş için belirli sınırlar ve kurallar koymak.
• Alışveriş için bir ihtiyaç listesi oluşturmak.
• Kredi kartlarına limit koymak.
• Kredi kartlarını çevrimiçi alışverişe kapatmak.        
• Alışveriş için kredi kartınızı sitelere kaydetmekten kaçınma.

 

Çevrimiçi alışveriş yerine kendinize başka alternatifler seçebilirsiniz.

• Doğa yürüyüşleri ve spor yapabilirsiniz.
• Zamanınızı değerlendirmek için hobiler edinebilirsiniz.
• Sanatsal veya kültürel uğraşlar edinebilirsiniz.
• Sosyal beceriler geliştirebilir, ilgi alanına uygun sosyal gruplara katılabilirsiniz.
• Bir bitki ya da hayvanın bakımını üstlenebilirsiniz.